Loạn thần do ma túy: Biểu hiện và cách khắc phục

Loạn thần do ma túy là tình trạng rối loạn tâm thần nghiêm trọng, xuất hiện khi các chất kích thích tác động mạnh lên não bộ, khiến người sử dụng mất kiểm soát hành vi và nhận thức. Nhận biết sớm và can thiệp kịp thời là yếu tố quyết định giúp người bệnh phục hồi, tránh những hậu quả nguy hiểm cho bản thân và xã hội.

Loạn thần do ma túy là gì?

Loạn thần do ma túy là trạng thái rối loạn tâm thần tạm thời hoặc kéo dài, xảy ra khi các chất gây nghiện tác động trực tiếp đến hệ thần kinh trung ương, làm thay đổi cảm xúc, nhận thức và hành vi của người sử dụng. Người mắc chứng này có thể mất khả năng phân biệt giữa thực tế và ảo giác, dẫn đến những hành vi bất thường, thậm chí nguy hiểm cho bản thân và người khác.

Khác với các rối loạn tâm thần thông thường, loạn thần do ma túy khởi phát sau khi dùng chất kích thích như ma túy đá, cần sa tổng hợp, hoặc thuốc lắc và thường biểu hiện rõ rệt trong giai đoạn cơ thể đang chịu ảnh hưởng của chất đó. Tùy vào loại ma túy, liều lượng, thời gian sử dụng và cơ địa từng người mà mức độ loạn thần có thể nhẹ hoặc nặng, thoáng qua hoặc kéo dài dai dẳng.

Tình trạng này không chỉ gây tổn thương cho hệ thần kinh mà còn ảnh hưởng sâu sắc đến tâm lý, các mối quan hệ xã hội và khả năng lao động của người bệnh. Nếu không được nhận diện và can thiệp kịp thời, loạn thần do ma túy có thể tiến triển thành rối loạn tâm thần mạn tính, khiến việc điều trị trở nên phức tạp và tốn kém hơn rất nhiều.

Nguyên nhân gây loạn thần do ma túy

Loạn thần do ma túy không chỉ xuất hiện ngẫu nhiên mà thường bắt nguồn từ sự tác động phức tạp giữa chất gây nghiện và cơ thể người sử dụng. Việc hiểu rõ nguyên nhân giúp phát hiện sớm và ngăn ngừa hậu quả nghiêm trọng.

Các nguyên nhân và yếu tố làm tăng nguy cơ bị loạn thân ma túy bao gồm:

• Tác động trực tiếp của chất ma túy lên hệ thần kinh: Hầu hết các loại ma túy (như ma túy đá, thuốc lắc, cần sa tổng hợp…) kích thích mạnh hệ thần kinh trung ương, làm tăng đột ngột các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, serotonin. Khi não bị “quá tải” tín hiệu, người dùng dễ rơi vào trạng thái ảo giác, hoang tưởng và mất kiểm soát cảm xúc.
• Sử dụng ma túy kéo dài hoặc liều cao: Việc lạm dụng trong thời gian dài khiến não bộ bị tổn thương cấu trúc, đặc biệt ở vùng kiểm soát hành vi và trí nhớ. Khi đó, loạn thần có thể xuất hiện cả trong lúc không còn sử dụng chất nữa, trở thành rối loạn tâm thần mạn tính.
• Cơ địa và yếu tố di truyền: Những người có tiền sử gia đình mắc bệnh tâm thần (như tâm thần phân liệt, rối loạn lưỡng cực) có nguy cơ cao hơn khi dùng ma túy, vì hệ thần kinh vốn đã nhạy cảm, dễ bị kích thích bất thường.
• Tác động của môi trường và tâm lý: Áp lực, stress kéo dài, sang chấn tâm lý hoặc sống trong môi trường có nhiều người sử dụng ma túy là những yếu tố thúc đẩy nguy cơ loạn thần. Khi tâm lý yếu, khả năng tự kiểm soát giảm, việc dùng ma túy để “giải tỏa” dễ dẫn đến nghiện và rối loạn tâm thần.
• Kết hợp nhiều loại chất cùng lúc: Dùng đồng thời nhiều chất kích thích cùng lúc (ví dụ: vừa ma túy đá vừa rượu hoặc thuốc lắc) làm tăng độc tính, khiến não không kịp thích ứng và dễ dẫn đến tình trạng loạn thần cấp tính, nguy hiểm tính mạng.

Loạn thần do ma túy là kết quả của sự rối loạn nghiêm trọng trong hoạt động của não, không chỉ do bản thân chất kích thích mà còn bởi yếu tố tâm lý, sinh học và môi trường tác động lẫn nhau.

Các loại ma túy gây loạn thần phổ biến

Không phải loại ma túy nào cũng gây loạn thần ở mức độ như nhau, nhưng một số chất đặc biệt có khả năng làm thay đổi nhận thức, cảm xúc và hành vi rất mạnh. Dưới đây là các loại phổ biến nhất:

• Ma túy đá (Methamphetamine): Đây là chất kích thích mạnh tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, làm tăng dopamine gấp nhiều lần so với bình thường. Người sử dụng dễ rơi vào hoang tưởng bị hại, ảo giác nghe – nhìn, hành vi bạo lực hoặc tự gây hại. Loạn thần do ma túy đá có thể kéo dài nhiều tuần, thậm chí tái phát dù đã ngừng dùng do tổn thương tế bào thần kinh dopaminergic.
• Cần sa và cần sa tổng hợp (Spice, K2): Cần sa tự nhiên có thể gây ảo giác nhẹ, nhưng cần sa tổng hợp (pha hóa chất nhân tạo) nguy hiểm hơn nhiều lần. Người dùng có thể mất định hướng, nghe – thấy điều không có thật, thậm chí rơi vào trạng thái hoảng loạn, kích động dữ dội. Loạn thần do cần sa thường gặp ở người trẻ tuổi, đặc biệt là người có tiền sử rối loạn tâm thần trong gia đình.
• Thuốc lắc (MDMA): Đây chất kích thích thần kinh trung ương có tính hướng thần, làm tăng serotonin và dopamine, tạo cảm giác hưng phấn và thân thiện quá mức. Sau khi thuốc hết tác dụng, não bị mất cân bằng hóa học dẫn đến mệt mỏi, lo âu, trầm cảm, hoang tưởng hoặc loạn thần thoáng qua, đặc biệt khi dùng liều cao hoặc phối hợp với rượu, ma túy khác.
• Cocain: Cocain kích thích mạnh hệ thần kinh, làm tăng sự tỉnh táo và khoái cảm nhất thời. Dùng lâu ngày có thể khiến người dùng ảo giác côn trùng bò dưới da, cảm giác bị theo dõi, và hành vi bạo lực không kiểm soát.
• LSD và các chất gây ảo giác khác: LSD, ketamine và nấm thần (chứa psilocybin) là các chất gây ảo giác mạnh làm thay đổi nhận thức, cảm xúc và cảm giác về không gian – thời gian. Người sử dụng có thể thấy hình ảnh méo mó, nghe âm thanh lạ, cảm giác “rời khỏi cơ thể” hoặc mất liên hệ thực tế. Dùng liều cao hoặc thường xuyên dễ dẫn đến loạn thần cấp, rối loạn hoang tưởng và rối loạn tâm thần kéo dài.

Bất kể loại ma túy nào, việc sử dụng đều có nguy cơ gây loạn thần nếu dùng sai cách hoặc kéo dài. Ngay cả những người chỉ “thử cho biết” cũng có thể rơi vào tình trạng loạn thần cấp tính nếu cơ địa nhạy cảm hoặc dùng liều quá mạnh.

Biểu hiện của loạn thần do ma túy

Loạn thần do ma túy thường khởi phát đột ngột, đôi khi chỉ sau vài giờ hoặc vài ngày sử dụng chất kích thích. Người bệnh có thể thay đổi hoàn toàn về cảm xúc, hành vi và nhận thức, gây hoang mang cho bản thân và người xung quanh.

1. Dấu hiệu về hành vi và cảm xúc

• Kích động mạnh, dễ nổi nóng: Người bệnh thường mất khả năng kiểm soát, có thể la hét, đập phá hoặc tấn công người khác mà không rõ lý do.
• Hưng phấn hoặc sợ hãi cực độ: Có lúc vui vẻ quá mức, nói cười liên tục; nhưng chỉ vài phút sau lại hoảng loạn, sợ hãi, nghi ngờ tất cả.
• Rối loạn giấc ngủ và sinh hoạt: Thức trắng nhiều ngày, không ăn uống, mệt mỏi, mất tập trung.

2. Biểu hiện về nhận thức

• Ảo giác: Nghe tiếng nói lạ, nhìn thấy người hoặc vật không tồn tại, cảm giác có ai đó theo dõi hoặc đe dọa.
• Hoang tưởng: Tin rằng mình bị hại, bị điều khiển bằng “sóng điện” hoặc “máy quay”, khiến họ phản ứng tự vệ mạnh mẽ.
• Mất định hướng: Không phân biệt được thời gian, không gian, hoặc người thân – người lạ.

3. Triệu chứng về thể chất

• Tim đập nhanh, toát mồ hôi, run tay, giãn đồng tử.
• Gầy sút cân nhanh, da xanh xao, mắt thâm quầng do thiếu ngủ.
• Một số trường hợp nặng có thể co giật, rối loạn nhịp tim, hoặc ngất xỉu do quá liều.

4. Dấu hiệu phân biệt với bệnh loạn thần khác

• Liên quan rõ ràng đến việc sử dụng ma túy: Triệu chứng xuất hiện ngay sau hoặc trong thời gian dùng chất kích thích.
• Thuyên giảm khi ngừng sử dụng: Khi được điều trị và ngừng ma túy, các triệu chứng thường giảm dần trong 1–2 tuần.
• Không có tiền sử rối loạn tâm thần trước đó.

Tuy nhiên, nếu sử dụng ma túy lâu dài, người bệnh có thể chuyển sang loạn thần mạn tính, biểu hiện tương tự tâm thần phân liệt – khi đó việc điều trị sẽ khó khăn và kéo dài hơn nhiều.

Hậu quả của loạn thần do ma túy

Loạn thần do ma túy không chỉ ảnh hưởng đến tâm lý tạm thời mà còn để lại nhiều hậu quả nghiêm trọng cả về sức khỏe, tinh thần lẫn đời sống xã hội. Càng phát hiện và điều trị muộn, hậu quả càng nặng nề và khó phục hồi.

• Tổn thương não và hệ thần kinh: Các chất kích thích làm tăng đột ngột hoạt động của não, khiến tế bào thần kinh bị “quá tải”. Việc sử dụng kéo dài dẫn đến thoái hóa tế bào thần kinh, giảm trí nhớ, rối loạn cảm xúc và khả năng tập trung. Ở nhiều trường hợp, tổn thương này không thể hồi phục hoàn toàn, khiến người bệnh dễ tái phát loạn thần ngay cả khi đã ngừng ma túy.
• Rối loạn tâm lý kéo dài: Sau giai đoạn loạn thần cấp, nhiều người vẫn còn chịu ảnh hưởng nặng nề như mất ngủ, lo âu, trầm cảm, ám ảnh hoặc hoang tưởng nhẹ. Nếu không được trị liệu đúng cách, những rối loạn này dễ tiến triển thành bệnh tâm thần phân liệt, rối loạn nhân cách hoặc trầm cảm mạn tính.
• Nguy cơ hành vi nguy hiểm: Trong cơn loạn thần, người bệnh không kiểm soát được hành vi, có thể tự gây hại hoặc tấn công người khác vì ảo giác và hoang tưởng. Không ít vụ án mạng, tai nạn hoặc hành vi tự sát bắt nguồn từ tình trạng loạn thần sau khi sử dụng ma túy tổng hợp.
• Hệ lụy xã hội và gia đình: Loạn thần khiến người bệnh mất khả năng lao động, học tập, thậm chí bị kỳ thị hoặc cô lập khỏi cộng đồng. Gia đình phải gánh chịu áp lực lớn về tài chính và tinh thần, trong khi xã hội phải đối mặt với nguy cơ mất an ninh trật tự, tai nạn và tội phạm liên quan đến ma túy.
• Ảnh hưởng lâu dài đến chất lượng cuộc sống: Ngay cả khi đã điều trị ổn định, người từng loạn thần do ma túy vẫn có nguy cơ suy giảm trí nhớ, khó hòa nhập và dễ tái phát khi gặp stress hoặc tiếp xúc lại với môi trường cũ. Điều này khiến quá trình phục hồi và tái hòa nhập xã hội trở nên khó khăn, đòi hỏi sự kiên trì và hỗ trợ lâu dài.

Loạn thần do ma túy không chỉ là vấn đề sức khỏe cá nhân, mà còn là gánh nặng xã hội. Việc phòng ngừa và điều trị sớm đóng vai trò quyết định giúp người bệnh lấy lại cuộc sống bình thường.

Cách khắc phục và điều trị loạn thần do ma túy

Điều trị loạn thần do ma túy là một quá trình tổng thể, đòi hỏi sự phối hợp giữa y học, tâm lý và hỗ trợ từ gia đình – xã hội. Mục tiêu là giúp người bệnh cắt cơn loạn thần, ổn định tâm thần và phục hồi chức năng để quay lại cuộc sống bình thường. Dưới đây là các hướng điều trị chính, được áp dụng phổ biến trong thực tế lâm sàng.

1. Can thiệp y tế kịp thời

Khi người bệnh xuất hiện ảo giác, hoang tưởng, kích động hoặc hành vi nguy hiểm, việc đưa đến cơ sở y tế là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Can thiệp sớm giúp kiểm soát tình trạng cấp tính, giảm nguy cơ tổn thương não và ngăn biến chứng.

Các bước xử trí cơ bản:

• Đưa người bệnh đến bệnh viện hoặc cơ sở tâm thần gần nhất.
• Giữ môi trường bình tĩnh, ít kích thích, tránh la hét hoặc tụ tập đông người.
• Không tự trói giữ hay cãi vã; thay vào đó, nói chậm, rõ ràng, trấn an người bệnh.
• Tại bệnh viện, bác sĩ sẽ đánh giá thể trạng, thần kinh, sử dụng thuốc an thần hoặc truyền dịch để ổn định cơ thể.

2. Dùng thuốc điều trị theo chỉ định

Điều trị bằng thuốc giúp kiểm soát ảo giác, hoang tưởng, mất ngủ và cảm xúc bất ổn. Đây là phương pháp y khoa chủ đạo trong điều trị loạn thần do ma túy.

Những nhóm thuốc thường được sử dụng:

• Thuốc chống loạn thần: Ổn định dẫn truyền thần kinh, giảm ảo giác và hành vi bất thường.
• Thuốc an thần, hỗ trợ ngủ: Giúp bệnh nhân nghỉ ngơi, giảm kích động.
• Thuốc hỗ trợ khác: Giảm lo âu, điều chỉnh khí sắc, kiểm soát trầm cảm.

Nguyên tắc sử dụng thuốc:

• Tuân thủ đúng liều và chỉ dẫn của bác sĩ chuyên khoa tâm thần.
• Không tự ý ngừng hoặc đổi thuốc, tránh tái phát triệu chứng.
• Tái khám định kỳ để điều chỉnh liều và theo dõi tác dụng phụ.

3. Cai nghiện và giải độc có kiểm soát

Sau khi điều trị cấp tính, người bệnh cần được giải độc hoàn toàn khỏi chất ma túy dưới sự giám sát y khoa. Đây là giai đoạn giúp cơ thể hồi phục, đồng thời ngăn ngừa tái nghiện.

Quy trình cơ bản gồm:

• Đánh giá sức khỏe tổng quát: loại ma túy, liều lượng, thời gian sử dụng, tình trạng tim mạch – gan – thận.
• Giải độc có kiểm soát: truyền dịch, dùng thuốc giảm thèm chất, theo dõi sinh hiệu.
• Cai nghiện y khoa: có thể điều trị nội trú (trung tâm chuyên biệt) hoặc ngoại trú nếu tình trạng ổn định.

Cai nghiện tự phát hoặc tại nhà mà không có giám sát chuyên môn dễ dẫn đến co giật, loạn thần tái phát hoặc suy kiệt cơ thể, nên tuyệt đối không được tự thực hiện.

4. Hỗ trợ tâm lý và phục hồi tinh thần

Sau khi cơn loạn thần được kiểm soát, người bệnh cần hỗ trợ tâm lý để phục hồi nhận thức và hành vi. Mục tiêu là giúp họ hiểu rõ tình trạng của mình, nhận diện yếu tố gây tái phát và xây dựng lối sống lành mạnh hơn.

Các hình thức trị liệu phổ biến:

• Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT): Giúp người bệnh nhận ra suy nghĩ sai lệch, học cách đối phó với cảm xúc tiêu cực.
• Trị liệu nhóm: Tạo môi trường chia sẻ, giúp bệnh nhân cảm thấy đồng cảm, bớt cô lập.
• Tư vấn cá nhân: Hỗ trợ người bệnh đặt mục tiêu sống, định hướng lại giá trị bản thân.

Việc trị liệu nên được tiến hành song song với điều trị thuốc, dưới sự hướng dẫn của chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ tâm thần.

5. Hỗ trợ từ gia đình và cộng đồng

Gia đình đóng vai trò không thể thiếu trong quá trình điều trị loạn thần do ma túy. Sự quan tâm, cảm thông và kiên nhẫn giúp người bệnh cảm thấy an toàn và có động lực phục hồi.

Những điều gia đình nên làm:

• Giữ thái độ bình tĩnh, kiên nhẫn và tôn trọng.
• Hạn chế phán xét, tránh nhắc lại quá khứ sử dụng ma túy.
• Cùng người bệnh tuân thủ lịch khám, dùng thuốc đúng giờ.
• Khuyến khích tham gia nhóm hỗ trợ cai nghiện hoặc cộng đồng phục hồi.

Khi người bệnh cảm thấy được yêu thương và tin tưởng, khả năng hợp tác điều trị sẽ cao hơn, giúp kết quả điều trị duy trì lâu dài.

6. Theo dõi và điều trị lâu dài

Loạn thần do ma túy là bệnh có thể tái phát, vì vậy cần điều trị và theo dõi liên tục. Việc tái khám định kỳ giúp bác sĩ đánh giá tiến triển và điều chỉnh phác đồ phù hợp.

Nguyên tắc theo dõi:

• Tái khám 2–4 tuần/lần trong giai đoạn đầu, sau đó có thể giãn cách nếu ổn định.
• Kiểm tra định kỳ chức năng gan, thận, tim mạch khi dùng thuốc dài ngày.
• Duy trì lối sống lành mạnh: ngủ đủ, ăn uống cân đối, tập thể dục nhẹ nhàng.

Điều trị loạn thần do ma túy là hành trình dài, nhưng nếu người bệnh được chăm sóc đúng cách và có sự đồng hành của gia đình – bác sĩ – cộng đồng, khả năng hồi phục hoàn toàn là hoàn toàn có thể.

Cách chăm sóc bệnh nhân bị loạn thần do ma túy

Chăm sóc người bị loạn thần do ma túy cần sự kiên nhẫn, hiểu biết và phối hợp giữa gia đình với nhân viên y tế. Việc chăm sóc đúng cách giúp người bệnh ổn định tâm lý, tuân thủ điều trị và tránh tái phát.

• Giữ môi trường yên tĩnh, an toàn: Phòng gọn gàng, ánh sáng dịu, tránh tiếng ồn và vật sắc nhọn. Không để người bệnh ở một mình khi còn kích động hoặc ảo giác.
• Giao tiếp nhẹ nhàng, rõ ràng: Nói chậm, dễ hiểu, không tranh luận về nội dung hoang tưởng. Tránh phê phán, chỉ trích hay ép buộc khiến bệnh nhân căng thẳng.
• Nhắc nhở uống thuốc đúng giờ: Theo dõi việc dùng thuốc, tái khám đúng hẹn. Báo bác sĩ nếu có biểu hiện bất thường như mất ngủ, lo lắng, run tay hay ảo giác tái phát.
• Động viên tinh thần: Khen ngợi khi người bệnh có tiến triển, khuyến khích tham gia hoạt động nhẹ như đọc sách, đi dạo, chăm cây. Tránh nhắc lại chuyện cũ hoặc khiến họ mặc cảm.
• Hỗ trợ lối sống lành mạnh: Đảm bảo chế độ ăn đủ dinh dưỡng, ngủ đúng giờ, tập thể dục nhẹ. Tránh rượu, bia, cà phê và mọi chất kích thích.
• Theo dõi dấu hiệu nguy hiểm: Đưa đi khám ngay nếu bệnh nhân kích động, mất ngủ nhiều ngày, có hành vi tự hại hoặc nghi ngờ dùng lại ma túy.

Loạn thần do ma túy là một rối loạn tâm thần nguy hiểm nhưng hoàn toàn có thể điều trị và phục hồi nếu được phát hiện sớm, can thiệp đúng cách và chăm sóc liên tục. Việc kết hợp giữa điều trị y khoa, hỗ trợ tâm lý và sự đồng hành của gia đình đóng vai trò then chốt giúp người bệnh ổn định tinh thần, lấy lại nhận thức và tái hòa nhập cộng đồng.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM

• Rối loạn tâm thần do rượu: Dấu hiệu và cách điều trị
• Rối loạn tâm thần do nghiện game: Thực trạng và Cách can thiệp
• Rối loạn tâm thần tuổi học đường: Nguyên nhân và cách nhận biết