Gắn bó né tránh là gì? Biểu hiện và cách khắc phục

Gắn bó né tránh là một kiểu hành vi trong các mối quan hệ, khi một người tìm cách giữ khoảng cách cảm xúc và tránh sự gắn kết sâu sắc, dù bề ngoài có vẻ như họ đang gần gũi. Những người này thường cảm thấy không thoải mái khi chia sẻ cảm xúc thật sự và có xu hướng bảo vệ mình bằng cách tạo ra sự xa cách để tránh bị tổn thương.

Gắn bó né tránh là gì?

Gắn bó né tránh là một kiểu hành vi tâm lý thể hiện trong các mối quan hệ, đặc biệt là trong tình yêu và gia đình, khi một người có xu hướng tránh sự gần gũi cảm xúc, duy trì khoảng cách với người khác dù bề ngoài có thể vẫn tỏ ra quan tâm.

Hành vi này thường bắt nguồn từ những trải nghiệm trong quá khứ, chẳng như những tổn thương trong các mối quan hệ tình cảm hoặc thiếu sự chăm sóc và gắn kết trong gia đình. Những yếu tố này khiến người đó phát triển cơ chế phòng vệ, giúp họ cảm thấy an toàn hơn khi duy trì khoảng cách cảm xúc và tránh đối diện với sự cam kết hay sự phụ thuộc vào người khác.

Gắn bó né tránh không chỉ ảnh hưởng đến các mối quan hệ tình cảm mà còn gây ra cảm giác cô đơn và căng thẳng tâm lý. Những người này có thể gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ bền vững, vì họ luôn duy trì khoảng cách và thiếu sự tin tưởng vào người khác, dẫn đến sự lãng phí cơ hội để tạo dựng kết nối sâu sắc và lâu dài.

Biểu hiện của gắn bó né tránh trong các mối quan hệ

Gắn bó né tránh không phải lúc nào cũng dễ nhận ra, nhưng qua một số hành vi và thói quen, bạn có thể nhận diện được những người có xu hướng này trong các mối quan hệ. Dưới đây là một số biểu hiện điển hình của người có kiểu gắn bó né tránh:

• Lảng tránh sự gần gũi cảm xúc: Người có kiểu gắn bó né tránh thường tìm cách giữ khoảng cách cảm xúc trong mối quan hệ, tránh tiếp xúc gần gũi hoặc thiếu sự quan tâm sâu sắc. Dù có thể vẫn duy trì các mối quan hệ xã hội hay tình cảm, nhưng họ thường không muốn thể hiện sự gần gũi về mặt cảm xúc và luôn tránh các tình huống có thể tạo ra sự kết nối sâu sắc.
• Khó khăn trong việc chia sẻ cảm xúc thật sự: Một dấu hiệu rõ ràng của người có hành vi gắn bó né tránh là sự e ngại hoặc không thoải mái khi chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc hoặc những vấn đề cá nhân. Họ có thể giữ kín cảm xúc và cảm thấy an toàn hơn khi giấu đi những suy tư của mình thay vì mở lòng với đối phương.
• Sợ cam kết: Những người này thường cảm thấy lo sợ khi mối quan hệ có dấu hiệu phát triển mạnh mẽ hoặc có sự cam kết lâu dài. Họ sẽ tìm cách rút lui hoặc tránh né khi có trách nhiệm hay sự gắn kết sâu sắc, vì sợ rằng sự cam kết có thể dẫn đến sự tổn thương hoặc mất kiểm soát trong cuộc sống.
• Tránh các cuộc trò chuyện sâu sắc: Những người có kiểu gắn bó né tránh có xu hướng lảng tránh những cuộc trò chuyện mang tính chất sâu sắc hoặc có sự gắn kết cảm xúc. Họ thường chuyển hướng các cuộc đối thoại sang những chủ đề an toàn, không liên quan đến cảm xúc hay mối quan hệ, hoặc thậm chí tìm cách tránh trò chuyện khi các vấn đề cảm xúc được đưa ra.

Nguyên nhân dẫn đến gắn bó né tránh

Gắn bó né tránh không phải là một hiện tượng tự nhiên mà là kết quả của nhiều yếu tố tác động từ quá khứ và môi trường sống. Dưới đây là một số nguyên nhân phổ biến:

• Tổn thương trong các mối quan hệ trước: Những người từng trải qua các mối quan hệ tình cảm đau thương, bị phản bội, hay bị tổn thương cảm xúc có thể phát triển cơ chế bảo vệ bản thân bằng cách né tránh sự gắn kết trong các mối quan hệ sau. Họ lo sợ bị tổn thương lần nữa và chọn cách giữ khoảng cách cảm xúc.
• Thiếu sự chăm sóc và gắn kết trong gia đình: Trẻ em lớn lên trong môi trường thiếu sự chăm sóc, gắn kết hoặc tình cảm của cha mẹ có thể gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ lành mạnh khi trưởng thành. Sự thiếu vắng này có thể dẫn đến việc họ phát triển sự né tránh trong các mối quan hệ tình cảm sau này.
• Sợ sự phụ thuộc và mất kiểm soát: Người có gắn bó né tránh thường có nỗi sợ về việc trở nên quá phụ thuộc vào người khác, hoặc mất kiểm soát trong mối quan hệ. Họ có thể lo sợ rằng khi quá gần gũi, họ sẽ mất đi sự tự do cá nhân hoặc trở nên yếu đuối.
• Tính cách và đặc điểm cá nhân: Một số người có xu hướng tự bảo vệ mình bằng cách duy trì sự độc lập và tránh phụ thuộc vào người khác. Những người này có thể có tính cách hướng nội hoặc dễ cảm thấy bất an trong các mối quan hệ xã hội, do đó họ chọn cách giữ khoảng cách để cảm thấy an toàn.
• Nỗi sợ bị từ chối: Những người từng trải qua sự từ chối mạnh mẽ hoặc thất bại trong các mối quan hệ có thể phát triển nỗi sợ bị từ chối lần nữa. Để tránh cảm giác đau đớn từ sự từ chối, họ có thể lựa chọn cách giữ khoảng cách hoặc không dám thể hiện sự gần gũi về cảm xúc với người khác.
• Môi trường xã hội và văn hóa: Ở một số nền văn hóa, việc thể hiện cảm xúc một cách mạnh mẽ và gắn kết cảm xúc trong các mối quan hệ có thể không được khuyến khích hoặc thậm chí bị coi là yếu đuối. Những yếu tố xã hội và văn hóa này có thể ảnh hưởng đến cách một người xử lý các mối quan hệ, dẫn đến sự gắn bó né tránh.
• Chứng rối loạn lo âu: Những người mắc các rối loạn lo âu, đặc biệt là rối loạn lo âu xã hội, có thể có xu hướng né tránh các mối quan hệ gần gũi để giảm bớt sự lo lắng. Họ có thể cảm thấy căng thẳng, không thoải mái khi phải gần gũi với người khác và do đó chọn cách giữ khoảng cách để cảm thấy an toàn hơn.

Các kiểu gắn bó né tránh

Gắn bó né tránh được chia thành các kiểu hành vi khác nhau dựa trên mức độ và cách mà một người tránh né sự gần gũi cảm xúc trong các mối quan hệ. Các dạng phổ biến bao gồm:

1. Gắn bó né tránh kiểu độc lập (Dismissive-Avoidant Attachment)

• Đặc điểm: Người có kiểu gắn bó này thường rất độc lập và không thích phụ thuộc vào người khác. Họ cảm thấy không thoải mái khi phải chia sẻ cảm xúc và không tìm kiếm sự gần gũi về mặt cảm xúc.
• Hành vi: Họ sẽ tránh các tình huống đụng chạm cảm xúc, tỏ ra thờ ơ và không dễ dàng mở lòng. Họ có xu hướng giữ khoảng cách trong các mối quan hệ tình cảm và cảm thấy an toàn hơn khi duy trì sự độc lập.

2. Gắn bó né tránh lo âu (Anxious-Avoidant Attachment)

• Đặc điểm: Kiểu gắn bó này thể hiện sự mâu thuẫn giữa nhu cầu được yêu thương và nỗi sợ bị từ chối. Người có kiểu gắn bó né tránh lo âu thường thiếu cảm giác an toàn trong các mối quan hệ, luôn lo lắng về việc đối phương có thật sự quan tâm mình hay không, nhưng đồng thời lại sợ thể hiện quá nhiều cảm xúc sẽ khiến người khác rời bỏ.
• Hành vi: Họ thường xuyên tìm kiếm sự khẳng định và chú ý từ người khác, nhưng khi cảm nhận thấy nguy cơ bị tổn thương, họ có xu hướng thu mình hoặc tỏ ra lạnh nhạt. Hành vi của họ dao động giữa việc bám víu và tránh né, khiến các mối quan hệ trở nên căng thẳng và thiếu ổn định.

3. Gắn bó né tránh kiểu sợ hãi (Fearful-Avoidant Attachment)

• Đặc điểm: Đây là kiểu gắn bó kết hợp giữa sự khao khát kết nối và nỗi sợ bị tổn thương. Người có kiểu này có nhu cầu gần gũi cảm xúc, nhưng lại lo sợ rằng sự gần gũi đó có thể dẫn đến sự tổn thương hoặc bị bỏ rơi.
• Hành vi: Người này có hành vi mâu thuẫn, đôi khi khao khát sự gần gũi nhưng lại tránh né khi mối quan hệ đụng đến sự cam kết hoặc khi họ cảm thấy bị đe dọa về mặt cảm xúc. Họ có thể gần gũi và rút lui theo chu kỳ.

Mỗi kiểu gắn bó này phản ánh một cách xử lý khác nhau đối với cảm xúc và sự gần gũi trong các mối quan hệ. Việc nhận diện rõ kiểu gắn bó của bản thân là bước quan trọng trong việc cải thiện các mối quan hệ cá nhân.

Cách tự nhận biết bạn đang rơi vào trạng thái gắn bó né tránh

Để nhận biết liệu bạn có đang rơi vào trạng thái gắn bó né tránh hay không, điều quan trọng là lắng nghe và quan sát cảm xúc cũng như phản ứng của bản thân trong các mối quan hệ. Dưới đây là một số dấu hiệu giúp bạn nhận diện hành vi này:

• Bạn cảm thấy khó chịu khi phải mở lòng hoặc chia sẻ suy nghĩ, cảm xúc thật sự.
• Bạn thường tìm cách chuyển hướng hoặc tránh các cuộc trò chuyện đòi hỏi sự chia sẻ cảm xúc hoặc vấn đề cá nhân.
• Bạn cảm thấy ngột ngạt hoặc sợ hãi khi mối quan hệ đòi hỏi sự cam kết lâu dài.
• Bạn có xu hướng rút lui khỏi các tình huống gắn kết cảm xúc hoặc tránh các hoạt động xã hội.
• Bạn cảm thấy không thoải mái khi phải dựa vào người khác về mặt cảm xúc hoặc vật chất.

Những dấu hiệu này có thể không luôn rõ ràng. Tuy nhiên, nếu bạn nhận thấy một hoặc nhiều trong số chúng xảy ra thường xuyên trong các mối quan hệ của mình, thì đây là lúc bạn nên nghiêm túc xem xét lại cách thức tương tác và xây dựng kết nối với người khác.

Tác động của gắn bó né tránh đến sức khỏe tâm lý và các mối quan hệ

Gắn bó né tránh không chỉ ảnh hưởng đến cách một người xây dựng và duy trì mối quan hệ với người khác, mà còn tác động sâu sắc đến sức khỏe tâm lý của họ. Khi một người có xu hướng tránh né sự gần gũi cảm xúc, họ có thể phải đối mặt với nhiều vấn đề về tâm lý, từ cảm giác cô đơn, lo âu, đến căng thẳng mạn tính. Hơn nữa, việc duy trì khoảng cách trong các mối quan hệ có thể gây ra những ảnh hưởng tiêu cực đến việc kết nối, giao tiếp và cam kết trong mối quan hệ tình cảm, gia đình hay công việc.

1. Ảnh hưởng đến sức khỏe tâm lý

Gắn bó né tránh có thể gây ra nhiều vấn đề về sức khỏe tâm lý, từ cảm giác cô đơn đến lo âu. Dưới đây là một số tác động điển hình:

• Cảm giác cô đơn và trầm cảm: Người có hành vi gắn bó né tránh thường không thể xây dựng mối quan hệ sâu sắc, dẫn đến cảm giác cô đơn và thiếu kết nối. Cảm giác này có thể trở nên nghiêm trọng, dẫn đến trầm cảm và cảm giác bị bỏ rơi. Khi không thể gắn kết với người khác, họ có thể cảm thấy như mình đang sống trong một thế giới tách biệt, thiếu thốn sự hỗ trợ cảm xúc.
• Lo âu và căng thẳng: Những người có gắn bó né tránh thường phải đối mặt với cảm giác lo âu, đặc biệt là trong các mối quan hệ gần gũi. Nỗi sợ bị tổn thương hoặc mất tự do khiến họ phải duy trì khoảng cách, điều này có thể gây căng thẳng mạn tính. Việc luôn phải kiểm soát cảm xúc và duy trì sự cảnh giác trong mối quan hệ có thể tạo ra sự mệt mỏi tâm lý, làm giảm khả năng thư giãn và tận hưởng các mối quan hệ.
• Khó khăn trong việc quản lý cảm xúc: Người có kiểu gắn bó né tránh thường không thoải mái khi đối diện với cảm xúc mạnh mẽ, họ có xu hướng đè nén cảm xúc hoặc tránh đối mặt với chúng. Điều này dẫn đến sự mất cân bằng cảm xúc, khi họ không biết cách xử lý những cảm xúc tiêu cực, hoặc không thể bày tỏ cảm xúc một cách lành mạnh. Điều này có thể gây ra sự rối loạn cảm xúc trong dài hạn.

2. Tác động của gắn bó né tránh đến các mối quan hệ

Gắn bó né tránh cũng tác động mạnh mẽ đến các mối quan hệ, khiến việc xây dựng kết nối cảm xúc và cam kết trở nên khó khăn. Dưới đây là một số tác động tiêu cực đến các mối quan hệ:

• Gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ tình cảm: Một trong những tác động rõ rệt của gắn bó né tránh là việc gặp khó khăn trong việc xây dựng mối quan hệ tình cảm lâu dài và bền vững. Người có kiểu gắn bó này thường không thể tạo ra sự gần gũi cảm xúc với đối tác, khiến cho các mối quan hệ trở nên nông cạn, thiếu sự kết nối. Điều này có thể dẫn đến sự tan vỡ của các mối quan hệ tình yêu hoặc hôn nhân, vì thiếu sự cam kết và sự gần gũi cảm xúc.
• Mối quan hệ gia đình căng thẳng: Gắn bó né tránh cũng ảnh hưởng lớn đến mối quan hệ gia đình, đặc biệt là giữa cha mẹ và con cái. Một người trưởng thành có kiểu gắn bó né tránh có thể không thể tạo ra sự gần gũi với con cái, hoặc cảm thấy khó khăn khi thể hiện sự quan tâm và yêu thương. Điều này có thể tạo ra một môi trường gia đình thiếu sự kết nối cảm xúc, khiến cho các mối quan hệ trong gia đình trở nên lạnh nhạt, thiếu sự hỗ trợ lẫn nhau.
• Mối quan hệ công việc và xã hội: Trong môi trường công việc và các mối quan hệ xã hội, gắn bó né tránh cũng có thể gây khó khăn trong việc xây dựng sự hợp tác và kết nối. Những người có xu hướng giữ khoảng cách cảm xúc thường gặp khó khăn trong việc làm việc nhóm, trao đổi và hợp tác với đồng nghiệp. Họ có thể cảm thấy không thoải mái khi phải chia sẻ ý tưởng hoặc nhận sự giúp đỡ từ người khác, điều này có thể ảnh hưởng đến hiệu suất công việc và sự phát triển nghề nghiệp.
• Khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ bạn bè: Những người có hành vi gắn bó né tránh cũng có thể gặp khó khăn trong việc duy trì các mối quan hệ bạn bè. Vì họ thường tránh tiếp xúc sâu sắc và chia sẻ cảm xúc thật sự, họ có thể bị cô lập trong các nhóm bạn bè hoặc cảm thấy thiếu sự hỗ trợ trong các tình huống khó khăn.

Cách khắc phục, cải thiện mối quan hệ gắn bó né tránh

Khắc phục và cải thiện mối quan hệ khi có hành vi gắn bó né tránh đòi hỏi sự nhận thức sâu sắc và nỗ lực thay đổi từ phía cá nhân. Dưới đây là một số phương pháp giúp bạn vượt qua hành vi này và xây dựng mối quan hệ lành mạnh, bền vững hơn:

• Nhận diện và thừa nhận vấn đề: Bước đầu tiên để khắc phục gắn bó né tránh là nhận thức rõ ràng về hành vi này và thừa nhận rằng nó có ảnh hưởng đến các mối quan hệ của bạn. Việc nhận diện chính xác cảm giác và hành vi của bản thân là điều cần thiết để bắt đầu thay đổi.
• Tập trung vào việc xây dựng sự tin tưởng: Để vượt qua gắn bó né tránh, bạn cần xây dựng lại niềm tin trong mối quan hệ. Hãy tìm cách làm cho mình cảm thấy an toàn và mở lòng với người khác. Sự tin tưởng là yếu tố quan trọng giúp bạn dần dần cảm thấy thoải mái hơn khi gần gũi cảm xúc và cam kết lâu dài.
• Giao tiếp cởi mở và trung thực: Một trong những cách hiệu quả nhất để khắc phục gắn bó né tránh là tập trung vào giao tiếp mở và trung thực. Hãy chia sẻ cảm xúc của mình, ngay cả khi điều đó khiến bạn cảm thấy không thoải mái. Việc giao tiếp rõ ràng sẽ giúp bạn dần mở lòng và cải thiện mối quan hệ.
• Chấp nhận cảm giác không thoải mái: Để thay đổi hành vi gắn bó né tránh, bạn cần học cách đối mặt với cảm giác không thoải mái khi gần gũi với người khác. Hãy kiên nhẫn và tạo cơ hội để mình thử thay đổi dần dần, thay vì tránh né cảm xúc hay tránh xa người khác khi có sự cam kết.
• Tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia: Nếu bạn cảm thấy việc vượt qua gắn bó né tránh quá khó khăn, đừng ngần ngại tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia tâm lý. Các liệu pháp trị liệu như liệu pháp nhận thức hành vi (CBT) có thể giúp bạn khám phá sâu hơn về các nguyên nhân của hành vi này và xây dựng các chiến lược để thay đổi.
• Tập luyện từ từ và kiên nhẫn: Việc thay đổi một hành vi đã tồn tại lâu dài không phải là điều dễ dàng. Hãy bắt đầu từ những bước nhỏ, như thử chia sẻ cảm xúc với người thân hoặc bạn bè mà bạn tin tưởng và dần dần tiến tới việc tạo dựng mối quan hệ gắn bó sâu sắc hơn.

Việc cải thiện mối quan hệ gắn bó né tránh là một quá trình không dễ dàng nhưng có thể thực hiện được với sự kiên nhẫn, tự nhận thức và hỗ trợ từ những người xung quanh. Quan trọng nhất là bạn cần chấp nhận những cảm giác không thoải mái ban đầu và sẵn sàng thay đổi, đồng thời tìm kiếm sự hỗ trợ khi cần thiết để tạo ra những mối quan hệ bền vững và gắn kết hơn.

CÓ THỂ BẠN QUAN TÂM

• Mối quan hệ độc hại (Toxic Relationship) là gì? Cách thoát khỏi
• Hội chứng sợ bị bỏ rơi (Monophobia) là gì? Cách vượt qua
• Hội chứng cô đơn giữa gia đình – Nghịch lý của cuộc sống